Makine halıları el halılarına benzer bir yapının halı dokuma makineleri vasıtasıyla yapıldığı dokulardır. Makine halılarında ilmeler düğüm biçiminde olmayıp, genellikle atkı iplikleri arasına sıkıştırılmış “U” veya “V” biçimindeki iplik parçalarıdır. Makine halılarında temel, kumaşı saÄŸlamlaÅŸtırmak ve halının yerde düzgün durmasını saÄŸlamak için ayrıca jüt, keten, ve pamuk gibi dolgu iplikleri de kullanılır (BaÅŸer, 1998).
Makine halıları kumaş yapısına ve ilmelerin elde ediliş şekillerine göre gruplara ayrılır. Günümüzde en yaygın kullanılanı wilton tipi halılardır.
Halıların dokunması için geliÅŸtirilen ilk mekanik sistem, halka ilmeli wilton veya brüksel wilton olarak da bilinen brüksel sistemidir. Daha sonraları bıçaklı teller geliÅŸtirilmiÅŸ ve bu sisteme kısaca wilton denilmiÅŸtir. 1940′larda geliÅŸtirilen yüz yüze dokuma sistemleri de ayrıca wilton halı dokumalarına dâhil edilerek yüz yüze wilton halı dokuma tekniÄŸi olarak isimlendirilmiÅŸtir.
Telli çubuklu wilton halılarında, kesikli (velür) veya kesiksiz (bukle) ilmeklilerde, düşük ilmek yüksekliğinde sık yapılar üretilebilmektedir. Yeni jakar sistemleri desenlerin çok hızlı değiştirilmesini mümkün kılmaktadır. Bu özellikleri ile tel çubuklu wilton halılar, yün halı imalinde gayet iyi özellikler göstermektedir. Fakat tellerin ısınma problemleri yüzünden her lif ile çalışmakta zorluklar doğmaktadır, iki veya üç gibi az sayıda renkle çalışarak, yeni halılarda maliyetler düşürülebilmektedir.
Telli wilton halılar, diğer sistemlere göre düşük üretimli olup, sınırlı desen ve renk imkânına sahiptirler. Fakat değişik kesitte teller kullanarak çeşitli ilme görünümleri elde edilebilir.
Yüz yüze dokuma sistemleri, dokuma makine halı üretimleri içinde mümkün olan en hızlı üretim hızına sahip sistemdir. DiÄŸer halı sistemlerinden farklı olarak, yüz yüze dokuma sistemlerinin son yıllarda popülariteleri artmıştır. Aslında bu teknik çok yeni deÄŸildir, ilk defa 1798′de Belçika’da Jean-Bapliste Dans tarafından kullanılmıştır. TekniÄŸin temel prensipleri günümüze kadar pek deÄŸiÅŸmemiÅŸtir.
Yüz yüze wilton ile kesiksiz-ilmekli halılar üretmek mümkün değildir; dolayısıyla, bukle ilmek görünüşlü halı üretememek gibi sınırlayıcı bir etken, bu sistemin en büyük dezavantajıdır. Ancak kalın atkılar kullanılarak bir tür bukle görünümlü halı olan sisal halıları yeni geliştirilen üç ağızlıklı tezgâhlarda dokunabilir. Bunun ötesinde, bu sistemde değişik ilme yükseklik (multi-pile-height,) etkileri de verilememektedir; bu yüzden farklı görünümde halı elde edebilmek için sadece efekt iplikler kullanılabilir.
Yüz yüze wilton sistemlerinde desen verme işlemi jakarla yapılmaktadır, ince yün iplikleri kullanarak karışık ve güzel desenler elde edilmektedir. Özellikle duvardan duvara halılarda ise kalın sthraygam iplikler kullanarak düz ve desenli tipte halılar üretilebilmektedir (Göktepe,1992).
Aksminster dokuma sistemleri çok sayıda renk içeren desenli halıların üretilmesinde kullanılan en önemli üretim tekniğidir. Bu sistemler gerek geniş ende gerekse dar ende yün kilim, parça halı, geniş yer halılar üretiminde kullanılmaktadır.
Aksminster tekniği ile düz halı üretimi yapılabilse de diğer halı üretim tekniklerine (tafting, yapıştırma veya wilton) göre düz aksminster halı üretimi tercih edilmez.
Bu teknikle üretim yapan iki tip makine mevcuttur; gripper jakarlı tezgahlar ve spool-gripper tezgahlar. Eski spool aksminster tezgâhlar sanayide halen kullanılmasına rağmen, düşük üretim hızlan yüzünden artık üretilmemektedir.
Halı üretiminde, aksminster dokuma tezgâhı kullanmanın avantajlı yönleri şunlardır;
Gripper-jakarlı tezgâhlar kasa dönüşlü üretim yapan fabrikalarda
kullanılmaktadır. Gerek, jakar kartlarının değiştirilmesiyle, gerekse elektronik jakarlı sistemlerle desenler çok hızlı şekilde değiştirilmektedir ve camlıkta, desende kullanılan renk sayısından daha fazla renkte iplik değişimi de kısmen hızlı gerçekleşebilmektedir. Gripper aksminster dokuma ile minimum ilmek ipliği tüketimi ve kademeli bir yüzey elde edilebilir.
Spool-gripper tezgâhlar ise belli renk ve desenlerin uzun dönüşümlü üretimleri için uygundur. Spolları hazırlama maliyeti yüksek olmasına rağmen modern spool-gripper tezgâhların üretim hızları gripper tezgâhlardan daha yüksektir. Spool sisteminin desen imkânı sınırsızdır, bu da tercih edilme nedenleridir (Berkalp,1997).
Gripper-jakarlı tezgâhlar kasa dönüşlü üretim yapan fabrikalarda
kullanılmaktadır. Gerek, jakar kartlarının değiştirilmesiyle, gerekse elektronik jakarlı sistemlerle desenler çok hızlı şekilde değiştirilmektedir ve camlıkta, desende kullanılan renk sayısından daha fazla renkte iplik değişimi de kısmen hızlı gerçekleşebilmektedir. Gripper aksminster dokuma ile minimum ilmek ipliği tüketimi ve kademeli bir yüzey elde edilebilir.
Spool-gripper tezgâhlar ise belli renk ve desenlerin uzun dönüşümlü üretimleri için uygundur. Spolları hazırlama maliyeti yüksek olmasına rağmen modern spool-gripper tezgâhların üretim hızları gripper tezgâhlardan daha yüksektir. Spool sisteminin desen imkânı sınırsızdır, bu da tercih edilme nedenleridir (Berkalp,1997).
